Het tragische verhaal van Eltjo Siemens – Tijdvak 9: wereldoorlogen

29 mei 1929 was een zwarte dag voor de bewoners van Finsterwolde. Tijdens de landarbeidersstaking van 1929 in Oost-Groningen, raakte een verdwaalde kogel de onschuldige winkelier Eltjo Siemens (1898 – 1929). De landarbeiders hebben op het prachtige kerkhof van Finsterwolde een monument opgericht, die ons doet herinneren aan de tragische geschiedenis van de grootste landarbeidersstaking van Nederland in 1929, het jaar van de economische wereldcrisis.

De Stefanuskerk uit de dertiende eeuw in Finsterwolde – genomen in april 2018

Het kerkhof in Finsterwolde ligt aan de Hoofdweg en is prachtig omringd door een grote hoeveelheid bomen. Nabij staat de bijzondere Stefanuskerk uit de dertiende eeuw. Toen ik hier was, scheen de lentezon door de bomen op de vele graven en priemden de eerste krokussen uit het gras. Het is er prachtig. Het verhaal van de landarbeidersstaking en het einde van Eltjo Siemens is erg ongelukkig maar bijzonder. We gaan terug naar 1929.

Landarbeidersstaking 1929

In mei 1929 was het onrustig in Finsterwolde. Een grote groep landarbeiders begonnen met staken, omdat zij hogere lonen eisten: “Wie willen boas blieven!”. De toenmalige burgemeester Roelofs van Finsterwolde had de landelijke marechaussee opgeroepen om deze staking met zo nodig veel geweld neer te halen. Om toch de oogst binnen te halen, hadden de boeren in Oost-Groningen landarbeiders uit Duitsland en andere delen van Nederland ingehuurd.

Groepsfoto van stakende landarbeiders in Zuidbroek in 1929. © RHC Groninger Archieven

De avond van 28 mei 1929

Op de avond van dinsdag 28 mei 1929 escaleerde de staking voor het hotel De Unie in Finsterwolde. Dit hotel staat er inmiddels niet meer. De landarbeiders hadden uit Winschoten gehoord dat er met de tram, die toen nog reed in de provincie Groningen, twee ‘vreemde’ landarbeiders naar Finsterwolde kwamen. De dorpelingen wachtten de tram op en omringden de mannen bij aankomst. Uiteindelijk bleek het om bloembollenkopers te gaan uit Andijk, maar voor het hotel bleef het druk. Net toen het rustig begon te worden, arriveerden elf stakers uit Beerta voor hotel De Unie. Zij begonnen de marechaussee uit te schelden. Een moment later begonnen ze met stenen te gooien en al gauw waren de ramen van De Unie aan diggelen. Dit was het teken voor de marechaussee om terug te slaan.

Het einde van Eltjo Siemens

De toen 31-jarige Eltjo Siemens was een groenteventer (iemand die langs de deuren gaat om groente te verkopen) en stond op dat moment in de deurpost van de tabakszaak van Glazenburg in Finsterwolde. De vrouw van Siemens, Trijntje Jager, was al naar huis vertrokken maar hij was nog even gebleven om naar de oproer te kijken. Schoten werden gelost en de marechaussee raakte Siemens. Hij werd met spoed vervoerd naar het ziekenhuis in Winschoten. Maar het mocht niet meer baten. Hij overleed die avond, op 29 mei 1929.

Martelaarschap

De vele landarbeiders in staking hadden hiermee een martelaar. Bij de begrafenis moeten ruim 650 landarbeiders zijn geweest. Later hebben zij een grafmonument gericht met de volgende tekst:

“Ter herinnering aan onze in de staking gevallen kameraad Eltjo Siemens. De 5000 stakers van Oost Groningen. Terwijl wij streden met zijn allen voor iets meer gezinsgeluk en daarbij hielden voet bij stuk, is hij dood’lijk schot gevallen”

Graf en monument Eltjo Siemens – genomen april 2018

Het graf ligt er inmiddels weer mooi bij, maar dat is niet altijd zo geweest. De zoon van Eltjo Siemens, Cor Siemens, gaat hierover in gesprek met de recent overleden burgemeester van Oldambt, Pieter Smit.

Einde van de Staking

De staking heeft nog de hele zomer geduurd. Het weerhield de boeren niet om hun oogst van het land te halen. De boeren in Oost-Groningen haalden bovendien vele machines in huis, waarmee de modernisering van de landbouw werd versneld, zoals ook te lezen valt in De Graanrepubliek (1998) van Frank Westerman. De staking heeft veel gekost en het resultaat was zeer gering.

In de klas

Tijdvak 9: de tijd van wereldoorlogen

Kenmerkend aspect: de economische wereldcrisis

De landarbeidersstaking met in de hoofdrol Eltjo Siemens als martelaar is goed te gebruiken in de klas en te plaatsen binnen het kenmerkend aspect van de economische wereldcrisis van 1929. De lonen waren in de gemeente Oldambt het laagst gezakt van Nederland. De klassenverschillen werden hierdoor steeds groter, waardoor later in de gemeente Oldambt een heus communistisch bolwerk kon ontstaan.

Mogelijkheden:

Het grafmonument is goed te bezoeken op het kerkhof in Finsterwolde, wel is aan te raden dit van te voren bij de Stefanuskerk van Finsterwolde te melden.
School in en nabij de gemeente Oldambt? Bespreek met de leerlingen of zij familieleden hebben die deze landarbeidersstaking nog hebben meegemaakt. Geen ooggetuigen maar wel ooggetuigenverslagen behandelen? Op het radioprogramma OVT zijn verschillende ooggetuigen geïnterviewd. ‘Het spoor terug: Het interbellum – aflevering 4: De arbeidersstaking van 1929’ OVT (25 april 1987).
Het kritisch bespreken van De Graanrepubliek (1999) van Frank Westerman als (secundaire) bron.
Actueel: Stakingen. Welke stakingen kennen de leerlingen nu? Bijvoorbeeld: stakingen van buschauffeurs of basisschooldocenten. Wat zijn de verschillen met de landarbeidersstaking van 1929? Wat zijn de overeenkomsten?