Bommen Berend (28 aug 1672) – Tijdvak 6: Regenten en Vorsten
Het is weer zover. De Grote Markt is gevuld met de kermis, het vuurwerk is ingekocht en de gehaktballen staan te pruttelen. Eeuwenlang vieren we jaarlijks op 28 augustus het Gronings Ontzet, in de volksmond ook wel ‘Bommen Berend’ genoemd. Een ‘typisch’ Gronings feest waar elk jaar vele mensen op af komen. Maar wat is Bommen Berend? En wat vieren we eigenlijk? Veel mensen denken dat Bommen Berend een Groningse volksheld was uit een lang verleden, maar niets is minder waar. Tijd om duidelijkheid te verschaffen. Lees je mee?
Er is een plek in Groningen die mij dagelijks aan het Gronings Ontzet doet herinneren. Dat is bistro Bommen Berend, die sinds 1962 op de hoek van de Oude Ebbingestraat en het Kwinkenplein zit. Deze bistro zit op 28 augustus altijd enorm vol. Mijn moeder vertelde me vroeger dat als je lekkere taartjes wilde eten, je dan daar moest gaan zitten. (aanrader dus!) Als kind heb ik me vaak genoeg afgevraagd waaraan de bistro zijn naam heeft te danken.
1672
1672 staat in de geschiedenisboeken beter bekend als het ‘Rampjaar’. Dit was het jaar dat de Republiek, zoals Nederland toen heette, aan alle kanten werd aangevallen door de Engelsen, de Fransen en de Duitse bisdommen Münster en Keulen.
De bisschop van Münster, Christoph Bernhard von Galen (1606- 1678), maakte aanspraak op Groningen. Na een mislukte poging om de stad te belegeren in 1665, probeerde hij het in 1672 een tweede keer. De landsverdediging in het Noorden was zwaar verwaarloosd waardoor het van Galen weinig moeite kostte om vanuit Coevorden op te rukken naar Groningen. Oldambt en delen van het gebied Westerwolde raakten in handen van de vijand, maar bij de stad keerde het tij.
Bommen Berend
Tijdens de belegering van Groningen in 1672 zijn – zoals ook wel op bovenstaande tekening te zien is – enorm veel bommen gebruikt. Dit was een modern wapen voor die tijd: “seine ganze Leibe galt dabei dem Kriegshandwerk bis ins technische Detail”. Hierdoor werd Van Galen ook werd ‘Bommen Berend’ of Kanonen-Bernd genoemd. In de eerste maand vanaf 19 juli zou hij maar liefst negenduizend kanonskogels de lucht in hebben geschoten. De stadspoorten van Groningen moesten het flink bezuren.
Her en der zijn nog sporen te vinden van de vele kanonskogels. Bijvoorbeeld in de Guichardsgang, een steegje van de Oude Kijk in’t Jatstraat in de stad. Daar is nog een kogel in de muur te zien.
Soms worden er zelfs nog kannonen gevonden. Zoals twee maanden geleden. Bij een opgraving bij de hoek van de Nieuweweg en de Oostersingel vonden ze een echt kanon van Bommen Berend. Een kanon van dus bijna 350 jaar oud.
Rabenhaupt
Als je bij het News Cafe of bij het Goudkantoor een kopje koffie drinkt zie je hem staan, Carl Rabenhaupt – althans zijn buste. De buste is op deze plek gezet zodat hij de herestraat in kon kijken, waar zijn Duitse vijanden waren. Het News Café heeft er echter voor gezorgd dat zijn zicht is verhinderd. Rabenhaupt was een ervaren legercommandant uit de Bohemen. Door het versterken van de verdediging in het Noorden was hij de redding van de stad.
Op 25 augustus begon het kanonnengeweld af te nemen: het leger van Münster was verzwakt. Op 28 augustus trok het leger definitief terug naar Duitsland. Het bleek niet alleen de redding van Groningen, maar van de hele Republiek. We willen natuurlijk niet weten wat er gebeurd zou zijn als Von Galen Groningen wist te veroveren.
Groote Griet
Zeg je Bommen Berend, dan zeg je Groote Griet. De legende van Groote Griet gaat over een enorm groot kanon waarmee de Groningers schoten op Von Galen (Bommen Berend). Op dat moment zat hij te dineren in de toren van Haren. De kanonskogel van de Groote Griet schoot hem zo zijn zuurkool (boeskool) met spekjes voor de neus weg. Het café tussen de Drie Gezusters is naar dit kanon genoemd.
Een reden tot feest
Al in 1672 besloot het bestuur van de stad dat deze dag groots gevierd moest worden. Sinds 1874 worden de festiviteiten georganiseerd door de Vereeniging voor Volksvermaken. Hoewel er steeds meer activiteiten bijkomen, heeft de dag van oudsher een aantal vaste onderdelen.
Paarden
Paarden nemen een belangrijke plaats in het feest van Bommen Berend. Er vindt een hardraverij en een paardenkeuring plaats. Mede door het befaamde schilderij van Otto Eerelman uit 1920 is de hardraverij het boegbeeld geworden van de viering. Vandaag de dag gebeurt dit nog steeds. De keuring zal plaats vinden op de Ossenmarkt en de paardenrennen in Stadspark.
De Groote Maaltijd
Herinner je nog dat verhaal van de Groote Griet? Het kanon dat de zuurkool wegschoot van Von Galen? Ter herinnering van deze gebeurtenis eet men traditioneel zuurkool met bal. De bal symboliseert natuurlijk de kanonskogel van de Groote Griet.
Elk jaar kan je nog steeds deze Groote Maaltijd nuttigen bij de Weeva en het begint om 16:72 (het jaar van Bommen Berend in minuten – en dus eigenlijk 17:12 uur). Lijkt je dit leuk? Op de site van de Vereeniging voor Volksvermaken vind je hoe je hieraan kunt deelnemen.
Kermis & Vuurwerk
Van 21 augustus tot 28 augustus staat de Grote Markt weer vol met verschillende gokautomaten, een achtbaan en andere attracties. Durf jij het aan?
Traditiegetrouw wordt de viering van het Gronings Ontzet afgesloten met groots vuurwerk in de Zuiderhaven.
Wilt u meer weten over deze activiteiten en wat er allemaal nog meer te doen is? Kijk vooral op de site van Vereeniging voor Volksvermaken.
In de klas
Tijdvak 6: Regenten en Vorsten
Kenmerkend aspect: De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse republiek (de gouden eeuw).
In de zeventiende eeuw beleefde de Republiek (Nederland) een Gouden Eeuw. Door de VOC en de WIC ontstond er een bloeiende economie waardoor de Republiek een machtige positie in de wereld veroverde. Engeland en Frankrijk waren jaloers op de welvaart van de Republiek. Deze landen en de bisschoppen Keulen en Münster vielen de Republiek in 1672 allemaal tegelijkertijd aan. Daarom wordt dit jaar ook wel het Rampjaar genoemd.
Door de verwaarlozing van het landleger, voornamelijk in het Noorden, konden deze landen zeer eenvoudig de landsgewesten binnen vallen, zoals in Groningen. De gebroeders de Witt kregen hiervan de schuld en deze moesten het met de dood bekopen. Doordat het leger van Von Galen in Groningen werd tegengehouden, is waarschijnlijk een verovering van een groot deel van de Republiek voorkomen.
Mogelijkheden
- Laat de leerlingen een stadswandeling organiseren in Groningen met betrekking tot de geschiedenis van Bommen Berend. Welke plekken herinneren aan deze geschiedenis? Welk verhaal vertellen ze hierbij? Welke route gaan ze lopen? En wat komt er allemaal nog meer kijken bij een stadswandeling?
- Leg de leerlingen de volgende vraag voor: “Waarom wordt de viering van het ontzet van Groningen zo groot gevierd?”. Hoe zouden zij deze viering aanpakken? Hebben ze suggesties voor de Vereniging van Volksvermaken?
- Actueel: Activiteiten voor jongeren tijdens Bommen Berend. Dit jaar vinden er veel activiteiten plaats voor jongeren. Zo vindt er dit jaar zelfs een drone wedstrijd plaats. Wat vinden de leerlingen van deze verandering? Komt de geschiedenis juist dichterbij of raken we hiermee juist van de geschiedenis af?
Bronnen en meer lezen
De site van de Vereeniging voor Volksvermaken
Martin Hillenga, ‘Gronings Ontzet’ Levend Erfgoed Groningen.
Egbert O. van der Werff en Egge Knol, Groningens Ontzet 1672 (Groningen 2007).
Els Zwerver, ”Bommen Berend’ in 1672: Groningens Ontzet’ De Verhalen van Groningen.
© Iris van den Brand
Dit vind je misschien ook leuk
